Po zakończeniu wojny Książnica zachowała swoją siedzibę w gmachu Towarzystwa Naukowego w Toruniu przy ulicy Wysokiej. Najpilniejszym zadaniem stało się uporządkowanie księgozbioru i ustalenie ewentualnych braków. Prace te powierzono pierwszej powojennej kierowniczce Książnicy – Janinie Przybyłowej. Już w marcu 1945 roku uruchomiono czytelnię dla mieszkańców Torunia oraz rozpoczęto organizowanie filii bibliotecznych na terenie miasta. W 1947 roku decyzją Miejskiej Rady Narodowej w Toruniu Książnica oficjalnie uzyskała status biblioteki publicznej miasta Torunia, a od listopada tego roku Wojewódzka Rada Narodowa powierzyła jej funkcję biblioteki wojewódzkiej województwa pomorskiego. Zmiana podziału administracyjnego kraju w 1950 roku, powołująca do życia województwo bydgoskie, spowodowała zmianę statusu Książnicy, która ponownie na długie lata stała się biblioteką miejską.
Niezwykle ważnym wydarzeniem w historii biblioteki był rok 1973, kiedy to dzięki wieloletnim staraniom dyrektora Alojzego Tujakowskiego, Książnica została przeniesiona do własnego, specjalnie dla niej zaprojektowanego i zbudowanego budynku przy ul. Słowackiego 8. Bezcenne zbiory zabytkowe znalazły się nareszcie w odpowiednich, bezpiecznych dla nich pomieszczeniach magazynowych.
W 1974 roku w nowym budynku rozpoczęła działalność Oficyna Drukarska Książnicy Miejskiej im. Mikołaja Kopernika w Toruniu kierowana przez toruńskiego grafika Zygfryda Gardzielewskiego. Stała się ona zapleczem poligraficznym biblioteki i przynosiła sławę pięknymi edytorsko wydawnictwami. Oficyna działała do maja 1998 roku.
W związku z drugą zmianą podziału administracyjnego Polski w 1975 roku, Książnica ponownie stała się wojewódzką biblioteką publiczną, tym razem dla województwa toruńskiego pod nazwą Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Książnica Miejska im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, co wiązało się z nowymi zadaniami w stosunku do sieci bibliotek publicznych województwa toruńskiego. Lata siedemdziesiąte, osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX wieku to dynamiczny rozwój biblioteki, która rozszerzała zakres dostępnych dla użytkowników usług. Znacznie rozwinięto sieć filii bibliotecznych na terenie miasta, w tym placówek przeznaczonych dla dzieci i młodzieży. Powstał Ośrodek Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych oraz filie biblioteczne w szpitalach.
Kolejna reforma administracyjna spowodowała, że od 1 stycznia 1999 roku Książnica stała się biblioteką wojewódzką województwa kujawsko-pomorskiego, obejmując zasięgiem swojego działania biblioteki dawnych województw toruńskiego i włocławskiego.
Od 26 kwietnia 2002 roku uchwałą Sejmiku Województwa Kujawsko-Pomorskiego biblioteka nosi nazwę Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańska w Toruniu.
Zgromadzone w bibliotece i pieczołowicie do dziś przechowywane zabytkowe kolekcje książek i czasopism odzwierciedlające pasje bibliofilskie mieszkańców Torunia oraz dzieje księgozbiorów toruńskich w minionych wiekach zostały zaliczone, na mocy Rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki z 24 listopada 1998 roku, w poczet Narodowego Zasobu Bibliotecznego naszego kraju.
Źródło: [Tomkowiak, K.]. (2008). Okres po 1945 roku. W L. Pluta, T. Szymorowska, & K. Wyszomirska (Red.), Informator o zbiorach i działalności Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu (s. 7-9). Wojewódzka Biblioteka Publiczna – Książnica Kopernikańskiej w Toruniu.
